Ekovuogádatbálvalusat
Ekovuogádatbálvalusat lea dat bálvalusat maid luonddu ekovuogádat addá olbmui. Ekovuogádatbálvalusat dárbbašit ealli organismmaid. Biologalaš máŋgga-bealatvuohta lea eaktun jus ekovuogádagas galgá leat ávki olbmuide.
Sátni ekovuogádatbálvalus lea ráhkaduvvon sátni mii čilge man deaŧalaš luondu lea midjiide olbmuide. Biologalaš máŋggabealatvuohta lea eaktun visot eatnama ealli sivdnádusaide, ja dat addá vuođu daidda ekovuogádatbálvalusaide maid olmmošvuohta dárbbaša ceavzima várás.
Máilmmi biebmobuvttadeapmi lea hui sorjavaš divrriid pollineremis. Ruoŧas leat mávssolaš divrrit huvllut, mieđašdivrrit, čurohat, goppát ja beaivelottážat. Dáid divrriid pollineren buvttada máilmmi ekovuogádatbálvalusaid 120 miljárdda dollára ovddas jahkásaččat.1 Dušše Ruoŧas meroštit ahte honnetmieđažat pollenerejit 260-466 miljovnna kruvnno (Eanandoallodoaimmahat 2011) ovddas. Jus dát ekovuogádatbálvalus ii gávdnoše, de šattaše olbmot ieža buvttadit honnega juogaládje.
Birasmihtut leat ruoŧa birasbarggu oktasaš vuođđu. Okta ulbmil cealká ahte mii galgat boahtte buolvvaide láhčit servodaga mas mii leat čoavdán visot stuora birasváttisvuođaid. Leat mearriduvvon 16 biraskvalitehtaulbmila ruoŧa birasdilálašvuođa boahtte áiggi bargui.
Čieža biraskvalitehtaulbmila mat lea guovddážis biologalaš máŋggabealatvuođa ja ekovuogádatbálvalusaid sihkkarastimis:
- Ealli čázádagat
- Dearvvas mearra ja ealli mearraguovllut ja mearragáttit
- Rikkis jeaggeeatnamat
- Ealli vuovddit
- Šattolaš gilvvaeatnamat
- Máinnolmas duoddarat
- Ollu šattut ja eallit
Ekovuogádatbálvalusaid oasseulbmil mearkkaša ahte biologalaš máŋggabealatvuohta ja ekovuogádatbálvalusaid árvu galgá leat oahpis buohkaide ja dat galgá siskálastot ekonomalaš oainnuide, politihkalaš árvvoštallamiin ja iežá servodatmearrádusain, sihke priváhta ja almmolaš oktavuođain.
Gávdnojit njealjelágán ekovuogádatbálvalusa:
- Bajásdoalli – addá gálvvuid/ávkki
- Muddejeaddji – váikkuha dehe stivre ekovuogádaga lunddolaš proseassaid
- Doarju –vuođđudeaddji eavttut vai iežá ekovuogádatbálvalusat doibmet
- Kultuvrralaš – addá vásáhusárvvu
Lea áibbaš dárbbašlaš gávnnahit árvvoštallanvugiid ekovuogádat-bálvalusaide vai máhttit čalmmustit bálvalusaid mearrádusproseassain. Olu ekovuogádatbálvalusat eai váldojuvvo vuhtii mearrádusdahkamis dannego eai oidno. Dat eai soaitte čilgejuvvon dege ii soaitte nu álki daid mihtidit dahje eai leat dovddus. Ekovuogádat-bálvalusaid árvvoštallama manná čilget kvalitatiivadit, kvantitatiivadit dehe monetearadit. Luonddumet haga eat birge. Danne fertet ekovuogádatbálvalusaid árvvoštallat ja daid mearkkašupmi ferte leat mielde deaŧalaš mearrádusain, eareliiggánit politihkalaš ja ekonomalaš mearrádusain.
1 Enligt Costanza m.fl "The value of the world's ecosystem services and natural capital. Nature 387:253-260.